مسئولیتی که به کودکان داده می شود باید برای ایشان لذت بخش باشد. 
 

خانواده محل مسئولیت پذیری

اولین مکانی که انسان باید مسئولیت پذیری را در آن تمرین کند، خانه و خانواده است. انسان با به دنیا آمدن، اولین نقش خود را در هر خانواده ای پیدا می کند، نقش فرزندی و این نقش مسئولیت ها و وظایفی را بر دوش او می گذارد. این یک امر کلی است که هر نقشی در بستر جامعه، همانطور که حقوقی را برای او به همراه دارد، وظایف و مسئولیت هایی را نیز بر دوش او خواهد گذاشت. خانواده نیز به عنوان کوچک ترین نهاد اجتماعی نیز با دادن نقش های مختلف به انسان، حقوقی را برای او در نظر می گیرد و از او مسئولیت هایی را نیز مطالبه می کند.[1]

از همین روی در نزد دانشمندان علوم اجتماعی، یکی از مهم ترین کارکردهای خانواده، کارکردهای تربیتی و کنترلی است.[2]خانواده با به کارگیری مهارت های تربیتی و دادن مسئولیت های مناسب کودکان و نوجوانان، زمینه جامعه پذیری[3] و فرهنگ پذیری[4] را در ایشان مهیا می سازند.

خانه، به خاطر داشتن ظرفیت های مناسب عاطفی و روانی ای که دارد، می تواند امر رشد شخصیت فرد و نیز جامعه پذیری را به درستی ایفا کند. والدین دلسوز، والدینی هستند که با دادن مسئولیت های مناسب به فرزندان خود، در تحقق این موارد نقش مهمی را ایفا می کنند. شکست های او را درک می کنند؛ با بیان تجربیات خود او را از لحاظ روانی آماده انجام مسئولیت می کنند و در مقابل خطاها و اشتباهات او در انجام درست مسئولیت های محول شده، از او می گذرند و خود بهترین حامی و پشتیبان برای فرزندان هستند.
 

مشارکت کودک چه فوایدی دارد؟

همانطور که هیچکس در خشکی نمی تواند شنا را بیاموزد، کودکان و نوجوانان نیز نمی توانند بدون حضور در میدان مسئولیت پذیری، شخصیت خود را رشد بدهند و برای نقش های اجتماعی آماده بشوند. از همین روی اولین فایده ای که مشارکت کودکان در کارهای خانه به همراه دارد این است که به او اجازه داده می شود در این میدان وارد شود.

ورود به این میدان، کودک و والدین را با استعدادهای او آشنا می کند؛ توانمندی های جسمی و روانی او را برای ایشان روشن تر می کند.

یافتن اعتماد به نفس و باور به توانمندی های درونی، فایده دیگری است که از این امر به دست می آید. کودکی که مسئولیتی را پذیرفته و توانسته با موفقیت آن را به پایان برساند، می تواند باورمندی مناسبی نسبت به توانایی ها و استعدادهای خود داشته باشد و همین امر او را مهیای قدم برداشتن برای رسیدن به موفقیت های دیگر می باشد.

این موارد بخشی از فوایدی است که از مشارکت کودکان در فعالیت های خانه به دست می آید.
 

نکات مهم در مشارکت کودکان

  1. مسئولیت هایی که می خواهید به کودک بدهید باید بر اساس سن او و توانمندی های جسمی او باشد. وقتی با برخی از والدین صحبت می شود که چرا اجازه نمی دهید کودک شما، در پهن کردن سفره به شما یاری رساند، خاطره ای از شکستن ظروف را یاداوری می کنند. در حالیکه این اشتباه والدین بوده است که کاری را به فرزند خود محول کرده بودند که خارج از توانایی ایشان بوده است.
  2. برای محول کردن کارها استعدادهای فرزندان خود را نیز بسنجید. اگر قرار است بخشی از خریدهای خانه را به فرزند پسر کوچک خود واگذار کنید، بسنجید که او چقدر مهارت های لازم برای انجام این مسئولیت را دارد. اگر او استعداد این کار را ندارد، تا پرورش این استعداد، آن کار را خود انجام دهید و یا به دیگر اعضای خانواده واگذار کنید.
  3. مسئولیت ها و وظایف را بر اساس جنسیت فرزندان تان به ایشان محول کنید. روانشناسان بر این عقیده هستند که دختران در قبال مسئولیت های خانوادگی و پسران در قبال مسئولیت های اجتماعی بهتر نقش های خود را ایفا می کنند.
  4. مسئولیت هایی که به کودکان داده می شود باید برای ایشان لذت بخش باشد و از سر اجبار کودک آن وظایف را انجام ندهد. مسئولیت های از سر اجبار، باعث نارضایتی کودک و در نهایت خشم و پرخاشگری او خواهد شد.
شاید این سئوال در ذهن شما پدید آید که مرتب کردن اتاق خود و یا جمع کردن رختخواب، مسئولیت هایی است که کودک و نوجوان به هر حال باید برعهده بگیرند در حالیکه ممکن است مورد رضایت ایشان نباشد، در این مورد راهکار چیست؟ در این موارد می توان از تقویت مثبت یا منفی بهره گرفت. یعنی به خاطر انجام دادن این نوع از مسئولیت ها، او را مورد تشویق قرار دهید تا این دست از کارها به گونه ای جزو عادات او شود.
 
  1. مسئولیت های محول شده به گونه ای باشد که کودک بتواند در آن خلاقیت های خود را نیز به نمایش بگذارد. یکی از روش های پرورش خلاقیت در کودکان همین مسئله مشارکت او در کارهای خانه است. مسئولیتی را به او محول می کنید و از او می خواهید خود راهکارهای انجام آن را بیان کند. این امر می تواند به افزایش هوش هیجانی کودک نیز منجر شود.[5]
  2. همراهی و همکاری والدین در انجام کارها، می تواند بر دادن یک الگوی موفق به فرزندان، یاری رسان باشد.
  3. در صورت عدم درست انجام مسئولیت، آنها را سرزنش نکنید.
 

چه مسئولیت هایی را می توانیم به کودکان محول کنیم؟

برخی از کارهایی که می توان در خانه به کودکان سپرد عبارتند از:
  1. آب دادن گلها: خوب است گلدان هایی در اتاق کودکان قرار داده شود و از ایشان خواسته شود در روزهای خاصی به آنها آب داده شود. در صورت فراموشی، والدین به آنها یادآوری کنند و خود از آب دادن آنها امتناع کنند.
  2. جمع کردن رختخواب خود و فرزندان کوچک تر
  3. مهیا کردن سفره
  4. شستن ظرف ها در کنار والدین
  5. برعهده گرفتن برخی از وظایف فرزندان کوچکتر خانواده
  6. خرید برخی از وسایل مورد نیاز روزانه

پی نوشت:
[1]. برای مطالعه بیشتر در این موضوع مراجعه کنید به: محمدرضا سالاری فر، خانواده در نگرش اسلام و روان شناسی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، نهم، 1392، صص 85-91.
[2]. حسین بستان، جامعه شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سوم، 1393، ص 128.
[3]. socialization
[4]. culturalization
[5]. هلن مافینی، شهناز بهمن، پرورش هوش هیجانی، مترجم: حسن رستگارپور، تهران: انتشارات بین المللی گاج، اول، 1388، ص 96.